Ιερός Ναός Προφήτη Ελισσαίου - Ο Ναός που έψελνε ο Παπαδιαμάντης
Γκραβούρα που φαίνεται ο ναΐσκος όπως αποτυπώθηκε τον 19ο αιώνα (Brunet de Presle & Alexandre Blancet, 1860).
Στην οδό Άρεως 14, κοντά στο Μοναστηράκι και απέναντι από τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού βρίσκεται ο μικρός Ναός του Αγίου Ελισσαίου (όπως συνήθως αναφέρεται), που έχει συνδεθεί με σημαντικές προσωπικότητες από τον χώρο των ελληνικών γραμμάτων.
Το εκκλησάκι οικοδομήθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, στα μέσα του 17ου αιώνα. Ανήκε στην αθηναϊκή οικογένεια Χωματιανού-Λογοθέτη και βρισκόταν μέσα στον κήπο του αρχοντικού της, ερείπια του οποίου σώζονται ακριβώς δίπλα. Ήταν ιδιωτικός ναός αλλά προσβάσιμος στο κοινό. Πρώτη φορά μνημονεύεται στο σχέδιο των Αθηνών του 1832 των Schaubert και Κλεάνθη. Πρόκειται για απλή κατασκευή, μια απέριττη μονόκλιτη βασιλική με ξύλινη στέγη. O ένας τοίχος του ναού στηριζόταν στο κλιμακοστάσιο του αρχοντικού, ενώ πολλά από τα δομικά υλικά του πρώτου, καθώς και του ίδιου του απέριττου διακόσμου, ήταν από διαφόρους αιώνες και αρχαιότερα μνημεία, πράγμα σύνηθες αλλά και χαρακτηριστικό για την ναοδομία της εποχής.
Αρχικά, αντλούμε κάποιες «τεχνικές» πληροφορίες σχετικά με το εσωτερικό του ναίσκου από ένα άρθρο του Γεράσιμου Βώκου (1894): «όπισθεν του χθαμαλού τέμπλου και προ του βωμού ο ιερεύς ετέλει την προσκομιδήν […] Ήσαν δε οι τοίχοι του ιερού βήματος έμπλεοι τοιχογραφιών, νεωτέρας και παλαιάς γραφής […] Υπέρ το στασίδιον του δεξιού ψάλτου ανηρτάτο η εικών του προφήτου Ηλίου και παρά ταύτην η εικών του προφήτου Ελισσαίου, άνωθεν δε απαίσιον εικόνισμα των δεινών της Κολάσεως με τα τάρταρα φλογοβολούντα και τους δαίμονας και τον αδηφάγον δράκον […] Και έναντι δύο μανουάλια και ύπερθεν δύο πολυέλαιοι και κανδήλαι και υπέρ πάντα ως θέμα επαναπαύσεως των αισθήσεων, γαλήνης, μυστηρίου και εξάρσεως η κυανόχρους εκείνη κανδήλα, η προχέουσα το απαλόν της φως …».
Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα έγινε γνωστός για τις αγρυπνίες που τελούνταν εδώ και φιλοξένησε σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής: ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ένας από τους σημαντικότερους έλληνες λογοτέχνες, έψαλλε μαζί με τον εξάδελφό του Αλέξανδρο Μωραϊτίδη, ο Άγιος Νικόλαος Πλανάς λειτουργούσε, ενώ μαρτυρείται και η παρουσία μεταξύ άλλων, των λογοτεχνών Ζαχαρία Παπαντωνίου και Παύλου Νιρβάνα, του συγγραφέα Γιάννη Βλαχογιάννη και του Αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως.
Ο Παπαδιαμάντης πέθανε το 1911, αλλά οι αγρυπνίες συνεχίστηκαν από τον Αλέξανδρο Μωραϊτίδη, ο οποίος το 1925, τέσσερα χρόνια πριν πεθάνει, πρόλαβε και εξέδωσε την Ακολουθία του Αγίου Ελισσαίου.
Το 1943-1944, ο τότε ιδιοκτήτης του χώρου, που ήταν και ο τελευταίος, κατεδάφισε μεγάλο τμήμα του ναού, παρά τις αντιδράσεις αρχαιολόγων και αρχιτεκτόνων, φοβούμενος πως κινδύνευε να χάσει το οικόπεδο εντος του οποίου βρισκόταν ο ναός, καθώς η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ετοιμαζόταν να κηρύξει το εκκλησάκι ως διατηρητέο ιστορικό μνημείο. Έτσι παρέμεινε μόνο η θεμελίωση και τμήμα του νότιου τοίχου του. Αργότερα, η ιδιοκτησία απαλλοτριώθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και το 2004 το κτίσμα αποκαταστάθηκε στο μεγαλύτερο μέρος του.
Η μορφή του ναού έως τον 19ο αιώνα είναι γνωστή από περιγραφές και σχέδια περιηγητών. Ήταν μικρός σε διαστάσεις (δε χωρούσε περισσότερα από 50-60 άτομα) και ανήκε στον τύπο της απλής, μονόκλιτης, ξυλόστεγης βασιλικής. Η τοιχοποιία του ήταν απλή, με εντοιχισμένα αρχαία και βυζαντινά ανάγλυφα, ενώ στο εσωτερικό του διέθετε αξιόλογο ζωγραφικό διάκοσμο, ο οποίος καταστράφηκε και αντικαταστάθηκε το 1921 από κατώτερης ποιότητας τοιχογραφίες.
Σήμερα από την αρχική μορφή του ναού σώζονται το δάπεδο, η Αγία Τράπεζα, το μαρμάρινο κατώφλι και σπαράγματα των τοιχογραφιών. Τα γλυπτά που υπήρχαν στην τοιχοποιία έχουν μεταφερθεί στη Βιβλιοθήκη του Αδριανού, ενώ ορισμένα έχουν χρησιμοποιηθεί εκ νέου, όπως το μαρμάρινο αέτωμα με τον σταυρό επάνω από την αψίδα του ιερού.
Ο Άγιος Ελισσαίος όπως τον είχε φωτογραφήσει ο Γιώργος Βαλέτας (1940).
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου